Κανόνες ορθογραφίας

Η ορθογραφία της ελληνικής γλώσσας, στην οποία ένα φώνημα/φθόγγος μπορεί να αντιστοιχεί σε περισσότερα από ένα γράμματα, δυσκολεύει ιδιαίτερα όσους μαθαίνουν τα ελληνικά ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα. Παρακάτω σας δίνονται μερικά βοηθητικά στοιχεία, κυρίως όσον αφορά τις καταλήξεις των λέξεων.



ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

Προσοχή στις καταλήξεις κατά την κλίση των ουσιαστικών :

αρσενικά ονόματα σε -ης :
π.χ. ο μαθητής , οι μαθητές, των μαθητών

αρσενικά ονόματα σε – ος :
π.χ. ο άνθρωπος, οι άνθρωποι, των ανθρώπων

αρσενικά αρχαιόκλιτα σε -έας (πληθυντικός σε -εις)
π.χ. ο γραμματέας, του γραμματέα, οι γραμματείς, των γραμματέων

θηλυκά σε – ος :
π.χ. η έξοδος, της εξόδου, οι έξοδοι , των εξόδων , τις εξόδους

θηλυκά ονόματα σε – η (πληθυντικός σε - ες):
π.χ. η φωνή, οι φωνές, των φωνών

θηλυκά ονόματα σε – η ([πληθυντικός σε – εις)
π.χ. η πόλη, οι πόλεις, των πόλεων

ουδέτερα σε -ι (εξαίρ : βράδυ, δάκρυ, δόρυ, δίχτυ, οξύ, στάχυ), -ο, - μα :
π,χ. το παιδί, τα παιδιά, των παιδιών, το μήλο, των μήλων, τα μάθημα , του μαθήματος, των μαθημάτων

ουδέτερα ονόματα σε – ος :
π.χ. το δάσος, του δάσους, τα δάση, των δασών

ουδέτερα ονόματα σε – ον :
π.χ. το καθήκον, του καθήκοντος, τα καθήκοντα, των καθηκόντων

προσοχή στα ονόματα : το κρέας , του κρέατος, τα κρέατα, των κρεάτων και το φως, του φωτός, τα φώτα, των φώτων


ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΤΑΛΗΞΕΩΝ :

-ισμός : π.χ. πολιτισμός, αθλητισμός, υλισμός (εξαίρ : δανεισμός, κνησμός,σεισμός, κατακλυσμός, χρησμός, εμπρησμός, εγκλεισμός κ.λ.π.))

-ιστής : π.χ. πολεμιστής, ποδοσφαιριστής, σκακιστής (εξαιρ.: ληστής, δανειστής)

-ητής : π.χ. αθλητής, ποιητής, ομιλητής (εξαιρ: ιδρυτής, κριτής μηνυτής)

-ίτης : π,χ, μεσίτης, τραπεζίτης, πολίτης (εξαίρ : διαβήτης, αλήτης, ιδιοκτήτης, κομήτης, κυβερνήτης, μαγνήτης, προφήτης, πλανήτης, θύτης, δύτης, πλοικτήτης, -λύτης, Πηλιορείτης, Αγιορείτης, Αιγινήτης και άλλα εθνικά)

-ώνας : π.χ. χειμώνας, παγετώνας, ελαιώνας (εξαιρ : αλαζόνας, ηγεμόνας, κανόνας, κηδεμόνας, Μακεδόνας, Στρυμόνας)

-ονας : π.χ. γείτονας, επιστήμονας, πνεύμονας (εξαιρ: άμβωνας, είρωνας, καύσωνας, μεσαίωνας, θερμοσίφωνας)

-οσύνη π.χ. δικαιοσύνη, καλοσύνη

-ότητα π.χ. ανθρωπότητα, κοινότητα

-ύτητα π.χ. ταχύτητα, βαρύτητα

-είο (όταν τονίζεται το ει) π.χ. σχολείο, νοσοκομείο, γραφείο (για ονόματα που δείχνουν τόπο -εξαίρ: τοπίο, πεδίο)

-ίο: π.χ. βιβλίο, θρανίο, κρανίο (όταν δε δηλώνουν τόπο)

-ιο: π.χ. εργοστάσιο, ημερολόγιο, (εξαιρ: απόγειο, ισόγειο, υπόγειο, λύκειο)

-τήριο : π.χ. δικαστήριο, εργαστήριο (εξαίρ: μαρτύριο, κτίριο)

-ημα (ουδέτερα) : π.χ. μάθημα, ποίημα, διάστημα (αλλά: μήνυμα, έλλειμμα). (Προσοχή στα θηλυκά : ρίμα, λίμα)

-ωμα :π.χ. χρώμα, στρώμα, πάτωμα (εξαιρ: όνομα, κόμμα, στόμα, επίδομα)

-τήρι : π.χ. ποτιστήρι, ξυπνητήρι (εξαιρ: χατίρι όσα έχουν ως β΄συνθετικό τη λέξη τυρί π.χ. κεφαλοτύρι)

-ίκι : π.χ. ποντίκι, φυστίκι (εξαιρ: σκουλήκι)

-ιά : π.χ. γιαγιά, μηλιά, αγκαλιά (εξαίρ. δουλειά, γιατρειά, παντρειά, σοδειά), παιδιά (όλα τα ουδέτερα σε -ι στον πληθυντικό)

-εία : π.χ. μαγεία, γοητεία, δουλεία (όλα τα παράγωγα ρημάτων σε -εύω π.χ. μαγεύω και επιθέτων σε -ύς π.χ. πλατύς, πλατεία)

-ία: ησυχία, αφετηρία, Μαρία

-ια : π.χ. αρρώστια, κάμπια, γύμνια (εξαίρ : άδεια, αλήθεια, αμέλεια, βοήθεια, συγγένεια, ευλάβεια, συνήθεια, προσπάθεια κ.λ.π.)

-ίδι : π.χ.στολίδι, ταξίδι, παιχνίδι, ψαλίδι (εξαίρ : καρύδι, κρεμμύδι, μύδι, φρύδι, στρείδι, (αντι)κλείδι)

-ίδα : π. χ. νυχτερίδα, γαρίδα, εφημερίδα

-ήθρα : π.χ. δαχτυλήθρα, κολυμπήθρα, τσουλήθρα

- ισσα : π.χ. μάγισσα, βασίλισσα, μέλισσα

-αία :π.χ. κεραία, σημαία (εξαίρ. θέα, ιδέα, νέα, παρέα)

- πώλης : π.χ. βιβλιοπώλης. ανθοπώλης (σύνθετες λέξεις με β΄συνθετικό το ρ. πωλώ = πουλώ). Το ίδιο και τα ουσιαστικά σε -πωλείο : βιβλιοπωλείο

-ποιός : π.χ. αρτοποιός, ηθοποιός (σύνθετα με β΄συνθετικό το ρήμα ποιώ=κάνω ). Το ίδιο και τα ουσιαστικά σε -ποιείο : αρτοποιείο

Η λέξη γη ως β΄συνθετικό γράφεται με -ει: π.χ. υπόγειο, ισόγειο, υδρόγειος, προσγείωση κ.λ.π.

Η λέξη όνομα ως β΄συνθετικό γράφεται με -ω- και -υ-: π.χ. επώνυμο, ανώνυμος, συνώνυμο, αντωνυμία.

Οι λέξεις οδύνη, όλεθρος, ομαλός, όροφος, ορύσσω, όφελος, όνομα όταν είναι β΄συνθετικά γράφονται με -ω-: π.χ. ανώδυνος, πανωλεθρία, διώροφος, διώρυγα, ανώφελος, μεταλλωρύχος.

Οι λέξεις λατρεία και πορεία, όταν είναι β΄συνθετικά γράφονται με - ι : π.χ. ειδωλολατρία, προσωπολατρία, φυσιολατρία, αεροπορία, πεζοπορία, πρωτοπορία κ.λ.π. (οι λέξεις αυτές είναι παρασύνθετα και γίνονται από τα σύνθετα: ειδωλολάτρης, προσωπολάτρης, φυσιολάτρης, αεροπόρος, πεζοπόρος, πρωτοπόρος).

Προσοχή στο συνδετικό φωνήεν -ο- κατά τη σύνθεση λέξεων. Γράφεται πάντοτε με όμικρον π.χ. τραπεζομάντηλο, μαχαιροπίρουνα .

ΕΠΙΘΕΤΑ :

Προσοχή στο επίθετο πολύς – πολλή -πολύ. Το θηλυκό και όλος ο πληθυντικός (και στα τρία γένη )γράφεται με δύο λλ. π.χ. Οι πολλοί, οι πολλές, τα πολλά κ.λ.π.
Προσοχή στα επίθετα σε – ύς π.χ. βαθύς, βαθιά, βαθύ και στα επίθετα που δηλώνουν χρώμα και γράφονται με – ης : π.χ. θαλασσής, θαλασσιά, θαλασσί.
Προσοχή στα αρχαιόκλιτα επίθετα σε -ης, -ης, -ες π.χ. ο επιμελής, η επιμελής, το επιμελές (γενική ενικού : του / της/ του επιμελούς, πληθυντικός : οι επιμελείς, οι επιμελείς, τα επιμελή).
Προσοχή στα επίθετα που προέρχονται από την αρχαιοελληνική μετοχή σε -ων, ουσα, -ον : π.χ. ο ενδιαφέρων , η ενδιαφέρουσα, το ενδιαφέρον (γενική ενικού: του ενδιαφέροντος, της ενδιαφέρουσας, του ενδιαφέροντος, ονομαστική πληθυντικού: οι ενδιαφέροντες, οι ενδιαφέρουσες, τα ενδιαφέροντα)

ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΤΑΛΗΞΕΩΝ:

-ικος : π.χ.ευγενικός (εξαίρ. δανεικός, θηλυκός)

-ινος : π.χ. μακρινός, μάλλινος, κόκκινος (εξαίρ. σκοτεινός, φωτεινός, υγιεινός, ορεινός ταπεινός, φτηνός, υπεύθυνος, ανεύθυνος, επικίνδυνος)

-ιμος : π.χ. πόσιμος, δόκιμος (εξαίρ. έτοιμος, έρημος και τα σύνθετα : ομώνυμος, περίφημος, απόδημος, διάσημος, άσχημος, εύθυμος. δίδυμος)

-αίος : π.χ. τελευταίος, ωραίος (εξαίρ: νέος, ανίδεος, στερεός)

-ωτός : π.χ. καμαρωτός, φουσκωτός

-ιος: π.χ. άγριος (βόρειος, τέλειος, όμοιος, ισόγειος, υπόγειος, άδειος)

-είος : π.χ. αστείος (εξαίρ. γελοίος, κρύος)

-ητός : π.χ. τηγανητός, ψητός, τρυπητός (εξαίρ : λυτός, χυτός,διττός)

-ώδης: π.χ. στοιχειώδης, υποτυπώδης

στο συγκριτικό βαθμό:

-ότερος: π.χ. ψηλότερος, στερεότερος (αλλά: ανώτερος, κατώτερος, απώτερος, νεώτερος και νεότερος)

-ύτερος: π.χ. πλατύτερος, μεγαλύτερος

ΡΗΜΑΤΑ :

ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΤΑΛΗΞΕΩΝ :

-ίζω : π.χ. ποτίζω (αόριστος σε – ισα π.χ. πότισα) (εξαίρ. δακρύζω, δανείζω, αθροίζω, αναβλ(ρ)ύζω, συγχύζω, πήζω, σφύζω, κατακλύζω)
Προσοχή: όταν ο αόριστος δεν προέρχεται από ρήμα σε -ίζω, γράφεται με -η- π.χ. αγάπησα, μίλησα.

-ώνω : π.χ. τελειώνω, απλώνω, μαλώνω

-αίνω : π.χ. μαθαίνω , μικραίνω (εξαίρ. μένω, περιμένω, πλένω, δένω)

-εύω : π.χ. ψαρεύω, χορεύω (εξαίρ : κλέβω, σέβομαι)

-ίνω : π.χ. δίνω (αόριστος : έδωσα), κρίνω

-ήνω : π.χ. αφήνω, σβήνω, στήνω, ψήνω

-ύνω : π.χ. λύνω, ντύνω, μολύνω, χύνω, ξύνω, γδύνω

-είνω : π.χ. κλείνω, τείνω

-ποιώ : π.χ. χρησιμοποιώ, αξιοποιώ

Προσοχή στην ορθογραφία των καταλήξεων των ρημάτων στην παθητική φωνή:

Ενεστώτας : -ομαι, -εσαι, -εται, - όμαστε -εστε, -ονται .

Αόριστος : -ηκα π.χ. πλύθηκα, χτενίστηκα, γράφτηκα (-ήθηκα, -ύθηκα, -ίστηκα)

Απαρέμφατο : -ει π.χ. κοιμηθεί , χτενιστεί (αγαπήσει, διαβάσει κ.λ.π. στην ενεργητική φωνή)

Μετοχή παρακειμένου: -ημένος (αλλά : ντυμένος, πλυμένος, λυμένος κ.λ.π. όταν υπάρχει -υ- στο θέμα), -ισμένος (για τα ρήματα σε -ίζω), -ωμένος (για τα ρήματα σε -ώνω, αλλά και όλους τους παροξύτονους τύπους π.χ. ειπωμένος, φαγωμένος), -όμενος π.χ. εργαζόμενος (εκτός από κάποιους λόγιους τύπους π.χ. τιμώμενος, προσδοκώμενος), -μμένος (για τα ρήματα σε -φω,- βω, -πτω π.χ. γράφω: γραμμένος, ανάβω : αναμμένος).

Προσοχή στη μετοχή ενεργητικού ενεστώτα: -ώντας π.χ. γελώντας (όταν τονίζεται στο ω = παροξύτονη, αλλά -οντας π.χ. τρέχοντας (όταν δεν τονίζεται στο ο= προπαροξύτονη).

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ :

Προσοχή στην ορθογραφία των αντωνυμιών:

εγώ, εσύ, αυτός

ποιος, ποια, ποιο (Προσοχή : το πιο είναι συγκριτική λέξη π.χ. πιο μεγάλος)

δικός μου

εαυτός μου

οποίος, οποία, οποίο

όποιος, όποια, όποιο

οποιοσδήποτε

ό,τι

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ :

Προσοχή στην ορθογραφία των παρακάτω εύχρηστων επιρρημάτων:

πάνω
κάτω
πίσω
έξω
γύρω
εδώ
εκεί
βέβαια
έπειτα
νωρίς

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΕΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ :

Προσοχή στην ορθογραφία των παρακάτω εύχρηστων συνδέσμων και συνδετών:

επειδή
ακόμη
επίσης
εξάλλου
συνεπώς
επιπλέον
όμως
αλλά
ωστόσο
δηλαδή
επομένως
γιατί
διότι

μόλις

λοιπόν

Προσοχή στα προθήματα υπό-, υπέρ- και συν-που ήταν αρχαίες προθέσεις και γράφονται με υ : π.χ. υπόγειο, υπεύθυνος, υπεραγορά, υπέροχος, συνάλλαγμα, σύντροφος, συμμαθητής, συρροή.

Προσοχή στο συγκριτικό μόριο 'πιο' που γράφεται με ι και δεν πρέπει να συγχέεται με την ερωτηματική αντωνυμία 'ποιος, ποια, ποιο' που γράφεται με οι.

Προσοχή στην ορθογραφία του ειδικού συνδέσμου ότι και της αναφορικής αντωνυμίας ό,τι.

Προσοχή στην ορθογραφία των σύνθετων λέξεων με α' συνθετικό τα δι(σ)- και δυσ-. Γράφονται με δι(σ)- οι λέξεις που δηλώνουν ότι το β' συνθετικό τους υπάρχει δύο φορές π.χ. δίκλινο, δίστηλο, δισέγγονο και με δυσ- οι λέξεις που δηλώνουν δυσκολία, κακό αποτέλεσμα ή γενικά μια αρνητική έννοια π.χ. δυσκίνητος, δυσάρεστος, δυστυχώς, δυσμορφία.

Μαρία Πουρνάρα
Φιλόλογος